Józef Maria Hoene-Wroński (ur. 23 sierpnia 1776 w Wolsztynie, zm. 8 sierpnia 1853 w Neuilly-sur-Seine) – polski matematyk, fizyk, filozof, ekonomista i prawnik; służył jako oficer w armii Kościuszki, a następnie w armii rosyjskiej. Przedstawiciel polskiej filozofii mesjanistycznej. Wprowadził pojęcie mesjanizmu, które potem często wykorzystywał Adam Mickiewicz, co było przyczyną wielu kłótni tych dwóch wybitnych Polaków.
Urodził się w Wolsztynie jako Josef Hoëné. Studiował w Niemczech. Gdy zmarła jego matka, uciekł z domu i wstąpił do Szkoły Korpusu Artylerii – miał wtedy zaledwie 16 lat. Zmienił nazwisko na Wroński, aby uniemożliwić ojcu odnalezienie go. W momencie wybuchu insurekcji kościuszkowskiej miał już stopień ogniomistrza, a w lipcu 1794 dowodził całą baterią artylerii, odnosząc spore sukcesy. Za zasługi został odznaczony przez Kościuszkę złotym zegarkiem. Po trafieniu do niewoli rosyjskiej wstąpił do jej armii. Szybko awansował do stopnia kapitana pomnażając sukcesy, jednak wyrzuty sumienia i pociąg do zdobywania wiedzy sprawiły, że opuścił wojsko. Pozwolenia na opuszczenie oddziału udzielił mu sam car Paweł I Romanow obdarzając go dożywotnim przywilejem noszenia munduru wojskowego.
Momentem przełomowym w życiu Hoënégo była wizja, jakiej podobno doznał 15 sierpnia 1803 lub 1804 na balu z okazji urodzin Napoleona (por. Kartezjusz)(W pracy „Secret Politique de Napoléon comme Base de l’Avenir Moral du Monde” na str. 128 Hoene Wroński zamieścił „dokument”, odnoszący się do historii jego filozofii („Documens pour l’Histore du Messianisme”), że „zasada owej ostatecznej i rozstrzygającej doktryny” („le principe de cette décisive doctrine philosophique”) została odkryta 15 sierpnia 1804 roku). Jak sam opisywał ogarnęło go dziwne uczucie lęku i pewność, że uda mu się odkryć “istotę absolutu”. Twierdził potem, że doznał olśnienia i zrozumiał tajemnicę początku wszechświata oraz zrozumiał prawa nim rządzące. Postanowił odtąd zreformować ludzką wiedzę i stworzyć uniwersalny system filozoficzny. Zajmował się wieloma dziedzinami nauki, a także występował z propozycjami i radami do polityków europejskich.
W filozofii nawiązywał do myśli Hegla: tak jak on był skrajnym racjonalistą i miał ambicję wyprowadzenia wszechogarniającego systemu metaficznego. Bytu i wiedzy nie sprowadzał do jednego jak Hegel, tylko wywodził je z absolutu, którego dychotomiczny rozpad na przeciwieństwa wytwarza nowe formy (loi de la création). Powołaniem ludzkości jest przejście do ustroju rozumnego, w którym nastąpi zjednoczenie dobra i prawdy oraz religii i nauki. Mesjaszem, który wprowadzi ludzkość w okres szczęśliwości, jest w jego koncepcji filozofia.
Zajmował się analizą matematyczną, a zwłaszcza rozwijaniem funkcji w szereg potęgowy oraz równaniami różniczkowymi. Do jego najważniejszych osiągnięć należy opracowanie wyznacznika, nazwanego od jego nazwiska wrońskianem. Jako że dowody swoich twierdzeń zamieszczał, a właściwie ukrywał, w obszernych rękopisach, nazywano go niekiedy “sfinksem matematyki”.
W dziedzinie fizyki interesował się teorią przyrządów optycznych i mechaniką płynów. Udoskonalał maszyny parowe, zaprojektował kalkulator mechaniczny, stworzył też koncepcję napędu gąsienicowego.
Był umysłem pod wieloma względami genialnym, a do tego tytanem pracy. Lista pism, które ogłosił za życia wynosi ponad sto pozycji (wszystkie po francusku). Przez współczesnych był niedoceniany i krytykowany za zbyt wyniosły stosunek do otoczenia, co niewątpliwie było prawdą. Do tego nie wyrażał się jasno. Później wiele jego koncepcji okazało się słusznych. Zmarł w 1853 r. w podparyskim Neuilly-sur-Seine szepcząc przed śmiercią do żony: “Boże Wszechmogący, miałem tyle jeszcze do powiedzenia”.
Spis dzieł:
(w języku francuskim za wikipedią francusko-języczną)
- Le Bombardier polonais, 1800 (dzieło zaginione)
- Philosophie critique, fondée sur le premier principe du savoir humain, 1803
- Introduction à la philosophie des mathématiques et technie de l’algorithmie, 1811
- Résolution générale des équations de tous les degrés, préfacé par Evariste Galois, 1812
- Réfutation de la Théorie des fonctions analytiques de Lagrange, 1812
- Philosophie de l’infini, 1814
- Philosophie de la Technie algorithmique, section 1, 1815
- Philosophie de la Technie algorithmique, section 2, 1816
- Introduction au Sphinx, 1818
- Le Sphinx ou la Nomothétique séhélienne 1, 1818
- Le Sphinx ou la Nomothétique séhélienne 2, 1819
- Critique de la Théorie des fonctions génératrices de Laplace, 1819
- Introduction à un cours de mathématiques (po angielsku) 1821
- Canon des Logarithmes, où est donnée la solution de l’équation du cinquième degré, 1827
- Problème fondamental de la politique moderne : Machines à vapeur, 1829
- Prospectus du Messianisme, 1831
- Prodrome du Messianisme; Révélation des destinées de l’humanité, 1831
- Réflexions philosophiques sur un miroir parabolique, 1832
- Loi téléologique du Hasard, comme base de la Réforme du Calcul des Probabilités, 1833
- Nouveau système des machines à vapeur, contenant les nouvelles lois de la Physique, 1834-1835
- Rails mobiles ou chemins de fer mouvants, 1837
- Pétition aux deux Chambres législatives de France sur la barbarie des Chemins de fer et sur la réforme de la locomotion, 1838
- Supplique au Roi des Français, 1838
- Avis aux ingénieurs, et résultats des expériences, 1838
- Métapolitique messianique ou philosophie absolue de la politique, 1840
- Tableau de la Philosophie de l’Histoire, 1840
- Tableau de la Philosophie de la politique, 1840
- Secret politique de Napoléon, comme base de l’avenir moral du monde, 1840
- Le faux Napoléonisme comme interprétation funeste des idées napoléoniennes, 1840
- Prospectus historique sur la réforme scientifique de la locomotion, 1840
- Théorie axiomatique des groupes de TD en Alsace-Lorraine, 1841
- La véritable localisation d’Alesia, et autres informations sur la Pologne, 1841
- Introduction à un mémoire sur la solution scientifique de la locomotion, 1842
- Application nautique de la nouvelle théorie des marées, 1842
- Caméralistique. Économie politique et finances, 1842
- Le destin de la France, de l’Allemagne et de la Russie comme Prolégomènes du Messianisme, 1842-1843
- Urgente réforme des Chemins de fer et de toute la locomotion terrestre, 1844
- Adresse aux nations slaves, 1847
- Messianisme ou Réforme absolue du savoir humain I (Mathématiques), 1847
- Performations phénoménologiques et criticisme ontologique, 1847
- Réforme du savoir humain II (Philosophie), 1848
- Réforme du savoir humain III (Résolution générale et définitive des équations de tous les degrés), 1848
- Adresse aux nations civilisées sur leur sinistre désordre révolutionnaire, comme suite de la Réforme du savoir humain, 1848
- Épître à S.A. le prince Czaroryski, sur les destinées de la Pologne et généralement sur la destinée des nations slaves, 1848
- Supplément à cette Épître, pour servir d’avis aux deux classes scientifiques de l’Institut de France, 1848
- Les Cent pages décisives, pour S.M. l’Empereur de Russie, avec leur Supplément séparé pour la dynastie de Napoléon, 1850
- Épître à S.M. l’Empereur de Russie, offrant l’explication définitive de l’Univers, physique et moral
- Épître secrète à S.A. le prince Louis-Napoléon, président de la République, 1851
- Accomplissement de la Réforme de la Mécanique céleste, donnant les lois de la construction générale de l’Univers entier, 1851
- Supplément à cette Epître, contenant la nouvelle science nautique des marées, 1851
- Document historique (secret) sur la révélation des destinées du monde, 1851
- Philosophie absolue de l’Histoire ou Genèse de l’humanité, 1852
- Historiographie, 2 vol., 1852
- Réforme scientifique de la Locomotion terrestre, 1852
- Document scientifique, 1852
- Véritable science nautique des marées, 1853
Publikacje pośmiertne:
- Propédeutique messianique, en deux parties, 1855, 1875
- Développement progressif et but final de l’humanité, 1861
- Apodictique messianique ou traité du Savoir-suprême, 1876
- Développement de la Philosophie absolue, 1878
- Sept manuscrits inédits, écrits de 1803 à 1806, 1879
- Nomothétique messianique, ou Lois suprêmes du Monde, 1881
(Źródło: Francis Warrain, L’Œuvre de Hoëné Wronski, 3 tomy wydane z 6 przewidzianych, éditions Véga 1933, 1936 i 1938.)